Kontrola wykonania budżetu

W ramach kontroli sprawowanej nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego wyróżnić można kontrolę wewnętrzną, wykonywaną przez organy znajdujące się wewnątrz struktury organizacyjnej jednostki samorządu (np. radę gminy, komisją rewizyjną, skarbnika), a także kontrolę zewnętrzną, sprawowaną przez odrębne i niezależne od gminy organy kontroli (np. regionalną izbę obrachunkową, Najwyższą Izbę Kontroli).[1]

Podstawowe kryterium kontroli stanowi legalność – zgodność działalności kontrolowanego podmiotu z obowiązującymi regulacjami prawnymi (zwłaszcza ustawowymi). Stosowane są także inne kryteria kontroli: gospodarność, rzetelność i celowość. Organ sprawujący nadzór może wkraczać w działalność nadzorowanego organu lub podmiotu poprzez zastosowanie określonego środka nadzoru ( twierdzenie nieważności podjętej uchwały lub wydanej decyzji). Natomiast organ kontroli w zasadzie nie dysponuje środkami władczego wpływania na działalność kontrolowanego podmiotu. Ustala stan faktyczny i jego zgodność lub niezgodność z obowiązującymi regulacjami.

Wyniki kontroli mogą być podstawą zastosowania środka nadzorczego lub innego środka prawnego (np. wszczęcia postępowania karnego, dyscyplinarnego).

Zgodnie z ustawą z 08.03.1990 roku o samorządzie gminnym, rada gminy kontroluje działalność zarządu oraz gminnych jednostek organizacyjnych. W tym celu powołuje komisję rewizyjną. W skład komisji rewizyjnej wchodzą radni, z wyjątkiem radnych pełniących funkcje przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady gminy, a także z wyjątkiem radnych będących członkami zarządu; do komisji rewizyjnej nie mogą wchodzić osoby spoza rady gminy[2]. Komisja rewizyjna wykonuje także zdania zlecone przez radę w zakresie kontroli. Uprawnienia komisji rewizyjnej nie naruszają jednak uprawnień kontrolnych innych komisji, powoływanych przez radę gminy. Rada gminy może bowiem powoływać stałe i doraźne komisje do określonych zadań (np. do zbadania określonej sprawy).

Do wyłącznej właściwości rady gminy należy rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielania absolutorium zarządowi z tego tytułu, natomiast komisja rewizyjna opiniuje wykonanie budżetu gminy i występuje z wnioskiem do rady gminy w sprawie udzielenia lub nieudzielania zarządowi absolutorium. Zaopiniowanie wniosku komisji rewizyjnej przez regionalną izbę obrachunkową polega na wydaniu opinii o wniosku komisji rewizyjnej przez skład orzekający złożony z trzech członków kolegium izby obrachunkowej.[3]

Uchwała rady gminy w sprawie nieudzielania zarządowi absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu, chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd gminy został odwołany z innej przyczyny.[4]

W realizacji zadań własnych gminy zarząd podlega wyłącznie radzie gminy[5], a nadzór nad działalnością samorządową (w tym nadzór regionalnej izby) sprawowany jest na podstawie kryterium legalności. Jeżeli jest to nadzór nad realizacją zadań zleconych, wówczas wchodzą w grę dalsze kryteria nadzoru: celowość, rzetelność, gospodarność.

Rozpatrzenie sprawozdania z wykonania budżetu odnosi się zasadniczo do oceny wykonania budżetu, np.: porównania budżetu uchwalonego z wykonanym, analizy zmian dokonanych w budżecie, ustalenia stopnia wykonania poszczególnych pozycji wydatkowych i dochodowych. Jednakże za pozycjami budżetowymi kryją się określone zadania (np. socjalne, inwestycyjne, remontowe, oświatowe itp.). kontrola wykonania budżetu polega więc także na kontroli wykonania zadań samorządowych, które ujęto w budżecie. Nie jest to jednakże kontrola wykonania takich zadań, których uchwalony budżet nie zawierał.

Gospodarka finansowa gminy podlega kontroli mieszkańców, członków wspólnoty samorządowej, dokonujących – w wyborach samorządowych – wyboru rady gminy. Mieszkańcy są zarazem miejscowymi podatnikami, których obciążenia finansowe stanowią źródło dochodów budżetu gminnego. Do sprawowania kontroli wykonywanej przez mieszkańców przyczynia się wyraźne przyjęcie w ustawie o samorządzie gminnym zasady jawności budżetu gminnego, niezbędnej w systemie prawnym demokratycznego państwa.[6]

Kontrola działalności samorządu terytorialnego może być także wykonywana przez Najwyższą Izbę Kontroli[7], która jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega sejmowi.

W urzędach gminnych doraźne kontrole nad wykonywaniem uchwalonego budżetu sprawują: wójt, sekretarz gminy oraz skarbnik.

---

[1] C. Kosikowski, E. Ruśkowski, Finanse i prawo finansowe, Białystok 1994, s. 278.

[2] Art. 18a ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym.

[3] Art. 18 ust. 2 pkt. 4 ustawy o samorządzie gminnym.

[4] Art. 28b ustawy o samorządzie gminnym.

[5] Art. 30 ust. 3 ustawy gminnej.

[6] A. Bordo, Kontrola i nadzór nad działalnością finansową gminy, Toruń 1995, s. 11.

[7] Ustawa z 23 XII 1994 roku o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. z 1995 r. nr 13 poz. 59 z późniejszymi zmianami).