U podstaw utworzenia Funduszy Strukturalnych legła potrzeba wprowadzenia
odrębnego instrumentu finansowego, którego celem byłoby wyrównywanie
dysproporcji i dążenie do osiągnięcia spójności społecznej i gospodarczej całej
zjednoczonej Europy. Potrzeba ta wynikała wprost z pogłębiających się różnic w
poziomie rozwoju poszczególnych regionów i stawała się coraz bardziej widoczna
wraz ze stopniowym rozszerzaniem się Wspólnoty[1].
Polityka strukturalna koncentruje się na dwóch liniach finansowania
podzielonych na dwa fundusze[2]:
-
Fundusz Spójności,
-
Fundusze strukturalne w Polsce:
•
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji
Rolnej,
•
Europejski Fundusz Społeczny,
•
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
•
Finansowy Instrument Finansowania Rybołówstwa.
Z
Funduszu Spójności finansowane są duże projekty w zakresie ochrony środowiska i
infrastruktury transportowej, ze szczególnym uwzględnieniem sieci
o charakterze transeuropejskim. W ten sposób określony zakres przedmiotowy ma
stworzyć dogodne warunki dla rozwoju peryferyjnych obszarów Wspólnoty przez
powiązanie ich rozbudowaną siecią komunikacyjną z regionami o wysokim poziomie
rozwoju, co ma ułatwić wymianę handlową i przepływ ludności[3].
Fundusz ten wspiera działania związane z gospodarką wodną, ochroną
powietrza, gospodarką odpadami, a także produkcją i dostawą energii. Chodzi tu
głównie o projekty polegające między innymi na rozbudowie infrastruktury
wodno-kanalizacyjnej, budowie spalarni odpadów, oczyszczalni ścieków i wysypisk
komunalnych. Zakres terytorialny wspierania tym funduszem jest ograniczony do
krajów członkowskich, których produkt narodowy na jednego mieszkańca nie
przekracza 90% średniego poziomu we Wspólnocie, a dolna granica jednego
przedsięwzięcia nie może być niższa niż 10 min EUR, zaś udział środków
pomocowych w indywidualnym projekcie nie może przekroczyć 85% wydatków
kwalifikujących się do wsparcia[4].
Polska pozostanie największym beneficjentem polityki spójności. Zmiany,
które czekają nas po 2013 roku, wiążą się głównie z orientacją polityki
spójności na efekty i ograniczoną liczbę priorytetów, ściśle związanych ze
Strategią Europa 2020. Regiony dysponować będą środkami znacznie wyższymi niż
dotychczas, i to właśnie na nie spadnie większa niż dotąd odpowiedzialność za
koordynację ich wydatkowania na poziomie regionalnym[5].
Fundusze strukturalne pogrupowane są wokół celów polityki strukturalnej i
działają według odrębnych zasad. Z ich budżetu ponad 90% przeznacza się na
finansowanie programów krajowych, a pozostałą część na inicjatywy wspólnotowe.
Fundusze strukturalne zgodnie i w sposób skoordynowany zmierzają do
osiągnięcia trzech celów priorytetowych, o których wspomniano już uprzednio.
Ich istota sprowadza się głównie do zakreślenia zasięgu geograficznego
oddziaływania funduszy, bowiem są one instrumentami finansowymi o zasięgu
regionalnym.
Fundusze przyczyniają się do poprawy warunków życia mieszkańców regionów
najbiedniejszych oraz tych, które przechodzą zmiany społeczne i gospodarcze.
Inaczej mówiąc, środki strukturalne nie są rozdzielane na państwa członkowskie,
lecz na mniejsze jednostki terytorialne, określane mianem regionu. Są to jednak
wyłącznie te regiony Wspólnoty, które spełniają wskazane w przepisach unijnych
kryteria. Fundusze strukturalne mają charakter zregionalizowany i to odróżnia
je od Funduszu Spójności, który działa na terenie całego państwa członkowskiego
i o pozyskaniu którego decydują warunki społeczne i ekonomiczne całego kraju, a
nie indywidualnego regionu. Drugim elementem różniącym jest to, że fundusze
strukturalne finansują przede wszystkim programy przygotowane na podstawie
szeregu dokumentów. Finansowanie tych programów uruchamiane jest w oparciu o
specjalne procedury konkursowe, podczas gdy Fundusz Spójności finansuje
wyłącznie zidentyfikowane projekty.
Państwa członkowskie uzyskują fundusze strukturalne w kwocie łącznej bez
podziału na poszczególne cztery rodzaje funduszy; podziału dokonują na
podstawie programów operacyjnych. Wsparcie dokonane na rzecz beneficjentów ze
środków funduszy strukturalnych przybiera najczęściej formę bezzwrotnej pomocy
finansowej stanowiącej refundację wcześniej poniesionych wydatków.
[1] A.
Jankowska, T. Kierkowski, R. Knopik, Fundusze
Strukturalne…, op. cit., s. 27.
[2] M.
Janus-Hibner, R. Pastusiak, Programy
pomocowe…, op. cit., s. 35.
[3] J.
Uryga, W. Magielski, I. Bienias, Środki
unijne…, op. cit., s. 19.
[4] Zob.
M. Szczepański (red.), Fundusze UE dla
Jednostek Samorządu Terytorialnego w latach 2007-2013, Twigger, Warszawa
2007, s. 17.
[5] Idą
zmiany, Perspektywy Europejskie, Nr 1/2012, 17.01.2012, .s. 7.
