Własność rolna na Śląsku Cieszyńskim

Śląsk cieszyński nie należy do krain rolniczych, nie brak w nim jednak potężnych właścicieli ziemskich, których po­siadłości ciągną się na rozległych przestrzeniach kraju. Po­dobnie, jak przemysł i handel, własność ziemska znajduje się wyłącznie w rękach niemieckich.

 
W północno-zachodniej części Księstwa Cieszyńskiego uprawa roli jest nieznaczna, za to więcej rozwinięta jest we wschodniej części, a w południowej obejmuje olbrzymie obszary.
Według wykazów spisu*) z r. 1900 było na Śląsku ludno­ści żyjącej z rolnictwa 35'08%, w całej Austrji 52'43%. Odnośne obliczenia dla Księstwa Cieszyńskiego wykazały w r. 1900 3498% ludności rolniczej.

*) „Oesterr. Stat." Tom LXVI. 10 zeszyt.
**) Ósterreichische Statistik LXXXIII Band. 4 Heft.

Z porównania 34*98% ludności rolniczej z ogółem ludno­ści Księstwa wynika, iż w rolnictwie pracowało w 1900 r. 126.186 osób. Kolnicza Galicja liczyła wówczas przeszło 76% ludności żyjącej i pracującej na roli. O gospodarce rolnej krają stanowi obszar gospodarstw rolnych i sposób za­gospodarowania tychże. Zamieszczona poniżej tablica przedsta­wia spis gospodarstw i przedsiębiorstw rolnych, przeprowadzony przez centralną komisję statystyczną w czerwcu 1902 roku**).



Spis przedstawia wielkość i ilość gospodarstw rolnych w Ks. Cieszyńskim.
Ilość i wielkość gospodarstw w Księstwie Cieszyńskim.

	Z uwzględnieniem wielkości przestrzeni
Wielko gospodarstw hektarach
	całej	rolniczej	rolno -leśnej	leśnej	ogrodni­czej
do 0-5	10-137	10.084	35	10	8
0-5—1	4.271	4.158	111	1	1
1—2	6.318	5.909	405	4	—
2—5	7.626	6.228	1.393	5	—
5—10	3.558	2.057	1.500	1	—
10-20	2.100	844	1.255	1	—
20—50	864	176	688	—	—
50—100	63	15	47	1	—
wyżej 100	130	38	85	7

Należy zaznaczyć, że poszczególne gospodarstwa nie ozna­czają własności gruntowej jednego i tego samego właściciela, lecz każde z osobna uprawiane gospodarstwo rolne. Dlatego też liczba gospodarstw nie jest identyczną z liczbą właścicieli. 

O znaczeniu powyższego spisu poucza zestawienie procen­towe, w jakim występują poszczególne kategorie w ogólnej liczbie gospodarstw. 

Procentowy stosunek ilości gospodarstw. 

Wnosząc z procentowego podziału gospodarstw ziemskich, można by powiedzieć, iż w Ks. Cieszyńskim drobne gospo­darstwa przeważają. Do drobnych należą mające 0'5—2 hekta­rów. Dzielą się one na: a) karłowate do 0"5 ha powierzchni, i b) parcelowe od 0'5—2 hektarów. W Ks. Cieszyńskim stanowią one 59,08% - zatem przeważają. Nie można jednak stąd wnosić, iż są to gospodarstwa typowe dla kraju i że Śląsk polski jest krajem, gdzie drobne gospodarstwa stanowią o go­spodarce rolnej. Przede wszystkim gospodarstwa do 2 hekta­rów są ekonomicznie niesamodzielne, tj. nie wystarczają na utrzymanie właściciela i jego rodziny. Właściciele 2-hektarowych obszarów rolnych muszą pobocznym zarobkowaniem uzu­pełniać środki utrzymania rodziny. 

Wielka ilość niesamodzielnych gospodarstw pochodzi na Śląsku także stąd, iż górnicy zakupują drobne parcele rolne, które uprawiają ich rodziny.
Z gospodarstw samodzielnych najliczniejszą jest kategoria 2—5 hektarowych. Stanowi ona na Śląsku Cieszyńskim 21'74% i % należy uważać za typową dla kraju. Ze względu na obszar należą one do kategorii małych gospodarstw. Śre­dnie 5 — 20 hektarowe i większe chłopskie 20 — 100 ha go­spodarstwa wynoszą w Ks. Cieszyńskim 18-48%- Właścicie­lami tych trzech kategorii posiadłości są przeważnie chłopi śląscy, zwani powszechnie na Śląsku nśiedlakamiu. 

Nie ulega wątpliwości, iż gospodarka na roli, jaką upra­wiają „siedlacy", przewyższa sposobem uprawy roli galicyjską, prowadzoną na posiadłościach o tej samej wielkości prze­strzeni. Przeglądając roczniki Tow. Rolniczego dla Ks. Cie­szyńskiego, można się przekonać, iż ruch organizacyjny w go­spodarce rolnej, uprawianej przez polską ludność, znajduje coraz szerszy zakres działania. Utworzony w r. 1908 polski Związek Kas Raiffeisena, akcja w kierunku założenia „Domu. składowego" dla kupna i sprzedaży produktów rolnych, biura handlowego dla sprzedaży bydła rzeźnego, knrsy rolnicze itd. wskazują, iż gospodarka rolna wyzwala się z prymitywnych powijaków. Większość jednak naszych rolników prowadzi na wskroś rutyniczne rolnictwo.


Kapitał przemysłowy schodzi się w Ks. Cieszyńskim z wielką własnością rolną często w jednej osobie*). A że kapitał na Śląsku jest wyłącznie niemieckim, stąd też takie ukształto­wanie społeczne prowadzi do zupełnej przewagi niemieckości w Ks. Cieszyńskim. Dla słabej ekonomicznie ludności polskiej są to warunki bardzo niekorzystne. Obconarodową jest naj­silniejsza ekonomicznie klasa społeczna, a jako taka, niepo­dzielnie w dzisiejszych warunkach politycznych sprawuje rządy w kraju. 

Dosadnym wyrazem stosunków śląskich jest Sejm krajowy. Na 30 wybieralnych posłów, 24 jest niemieckich, a oznacza to na 43*3% ludności niemieckiej 80% mandatów poselskich.
Przewaga niemieckiej arystokracji feudalnej i burżuazji żydowsko-niemieckiej prowadzi do systematycznego upośledze­nia ludności polskiej na każdym polu. Rosnący kapitał prze­mysłowy i rolny potrzebuje tanich sił roboczych. Im lud bar­dziej kulturalnie upośledzony, tym mniej oporny, im ciemniej­szy robotnik, tym taniej sprzedaje swą siłę roboczą. 

Taniość siły roboczej i nieoporność w ludzie polskim wychowywał przez dziesiątki lat rząd krajowy, szkoły, urzędy, życie poli­tyczne, wielki kapitał. Po dziś dzień żyje ludność polska w Ks. Cieszyńskim w warunkach ekonomicznych najgorszych; nędza ludności górskiej i smutne nad wyraz warunki życiowe proletariatu górniczego są najwymowniejszym tego dowodem. W ślad za wyzyskiem ekonomicznym idzie ucisk polityczny, grabież praw i masowe wynaradawianie polskiej ludności. 

Ludność polska słaba ekonomicznie nie zdoła osłabić niemie­ckich feudałów i przemysłowców i wyzwolić się z pod ich wpływów politycznych w kraju. Zaprowadzenie powszechnego i równego prawa głosowania do sejmu może zapewnić pol­skiej ludności wydatniejszy wpływ i udział w rządach, a tym samym stworzyć dla niej korzystniejsze warunki rozwoju. 

Wśród feudałów i wielkich kapitalistów niemieckich na Śląsku Cieszyńskim wysuwają się na plan pierwszy dwaj: arcyksiążę Fryderyk i hr. Henryk Larisch-Monnich. Obok nich istnieje cały szereg wpływowych i potężnych wielkich właścicieli. W rękach pierwszych dwóch magnatów skupia się dziś połowa blisko obszaru Śląska Cieszyńskiego.

*] Die Kammer Teschen Domane Erzherzogs Friedrich Herzog von Teschen, 1898.


Według danych z r. 1898*) dobra arcyksiążęce rozciągały się na % Śląska w 134 katastralnych gminach. Obszar cały wynosił około 643 km2, tj. 64.332 ha czyli 11V6 mil kw. Obszar posiadłości arcyksiążęcych wynosi zatem 28% po­wierzchni Śląska cieszyńskiego, którego przestrzeń równa się 2.273 km2 (39V2 mil kw.). 

Jest to olbrzymia posiadłość, złożona z szeregu folwarków i wielkich gospodarstw, porozrzucanych po całym Śląsku, z wielkich przestrzeni lasów, licznych fabryk, realności po miastach, a do niedawna kopalni i hut. 

Na czele tak skomplikowanego państwa gospodarczego stoi centralna dyrekcja, t. z w. Kameral-Direction, dyrekcja ka­meralna dóbr arcyksiążęcych, lub, krócej mówiąc, komora arcyksiążęca. Lud nazywa ją krótko komora. Siedzibą komory jest zamek piastowski w Cieszynie. Tutaj skupia się admini­stracja olbrzymich posiadłości, tu zarazem schodzą się nici germanizacyjnej polityki, ogarniającej ziemię śląską. 

W skład dóbr arcyksiążęcych wchodzą następujące działy gospodarstw:

rola łąki
pastwiska ogrody lasy . nieużytki
10.953 ha 1.168 „ 2.179 „
115 ,. 49.200 „
553 „
parcele budowlane ... 164 

„Na rolnictwo obraca się 11.159 ha, na leśnictwo 52.095 ha. Do niedawna należały do komory bogate kopalnie i huty, które obecnie są własnością austr. Tow. górniczo-hutniczego. Największą ilość akcji zatrzymał jednak w swych rękach arcyksiążę. Aby uzupełnić obraz posiadłości arcyksiążęcych, należy dodać, iż własnością komory jest browar cieszyński o 66.000 hl. rocznej produkcji, fabryka oleju i rafineria spi­rytusu w Mostach, fabryka likierów w Cieszynie o produ­kcji 8.600 hl., fabryka cukru w Chybiu itd.
Drugim z rzędu magnatem śląskim jest nr. Larisch-Món-nich, marszałek Sejmu krajowego, właściciel 11.673 ha ziemi i bogatych kopalń w Karwinie. Posiadłości ziemskie hr. La­rischa*) są dzisiaj większe, z każdym rokiem skupuje nowe kompleksy folwarków i gospodarstw. Posiadłości Larischowskie znajdują się w gminach: Karwina, Stonawa, Olbrachcice, Cierlicko, są to dobra fideikomisowe, dalej należą allodja Stanisławo wice, Szonów z Barto wicami, Górnemi Datyniami i Węcłowicami, dobra Dolne i Górne Marklowice, Piotrowice, Piersna, Zawada, Górna Sucha, Bogumin, Dolne i Górne Ze­brzydowice, Niemiecka Lutynja, Frysztat, Darków, Łąki, Górne i Dolne Kaczyce.
W skład dóbr hr. Larischa wchodzą następujące działy gospodarstw:

rola.....................................	. 6.260-01	ha
łąki.....................................	420-31	n
ogrody ...............................	87-51
	331-59
lasy....................................	. 3.367-32
	1-60
	134-80	»
parcele budowlane . .	70-86

Stosunek zarządów dóbr Larischowskich do polskiej ludno­ści nie jest lepszym od stosunku komory. Bóżnica pewna leży w tym, że między urzędnikami w posiadłościach hr. Larischa jest trochę Czechów, którzy równie zaborczo, jak i niemieccy urzędnicy komory odnoszą się do naszego ludu.

*) Cyfry co do jego posiadłości pochodzą z „Neuster Schema-tismus der Herrschaften, Giiter und Zuckerfabriken in Mdhren und Schlesien". IX Ausgabe. Briinn 1899.

Obok dwóch potężnych właścicieli spotykamy nazwiska innych niemieckich magnatów ziemskich na Śląsku. Ks. biel­ski Józef Marga Sulkowski (3.358 ha), hr. Wilczek (2.296 ha) właściciel kopalń węgla w Polskiej Ostrawie, Genois d' Ane-ancourt (1.476 ha), hr. Starhemberg (1.203 ha), hr. Gabryela Thun-Hohenstein (1.253 ha), Wenzel Hainisch (1.171 ha) Gwido Grohman (705), Strzygowski (1.287), br. Bees Chrostin, Folwarczny, br.Gutmann, Speens Booden, Goch. 

Wielkiej własności ziemskiej poskiej niema prawie zu­pełnie. Wprawdzie spotykamy wśród właścicieli rolnych na­zwiska polskie, jak Strzygowski, Sułkowski, noszący je są jednak Niemcami. Magnatów o polskich