Projekt realizowany przez Gminę Brzeszcze z funduszu SAPARD

podrozdział pracy magisterskiej

Gmina Brzeszcze w drugiej połowie czerwca 2003 r. złożyła wniosek o pomoc finansową z funduszu SAPARD na inwestycję w ramach DZIAŁANIA 3: ROZWÓJ I POPRAWA INFRASTRUKTURY OBSZARÓW WIEJSKICH, SCHEMATU 3.2: ODPROWADZANIE I OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW KOMUNALNYCH.

Planowaną inwestycją jest: I etap budowy sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przepompownią ścieków i przyłączami kanalizacyjnymi.

Przygotowanie wniosku poprzedzone było pobraniem odpowiednich formularzy z oddziału regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz następnie sporządzeniem biznesplanu inwestycji. Kolejnym krokiem było złożenie potrzebnych dokumentów w Agencji. Pracownicy Agencji oceniają dokumentację oraz wydają promesę (przyrzeczenie) potrzebną do przeprowadzenia procedury przetargowej. Sprawdzają też prawidłowość procedury przetargowej.

Obecnie mieszkańcy są zaopatrywani w wodę z gminnej sieci wodociągowej, ujęcie wody głębinowej znajduje się w miejscowości Czechowice-Dziedzice. Obecnie ścieki odprowadzane są do dołów gnilnych, często nieszczelnych, co powoduje zagrożenie dla ujęć wody znajdujących się na terenie gminy i będących źródłem wody pitnej dla mieszkańców.

Kanalizację sanitarną zaprojektowano w systemie grawitacyjnym, rozdzielczym, z zastosowaniem lokalnych przepompowni ścieków, zgodnie z posiadaną koncepcją skanalizowania gminy. W trakcie przygotowywania inwestycji rozważano możliwość zastosowania kanalizacji niekonwencjonalnych. Ze względu na nieporównywalnie większe koszty budowy i eksploatacji zdecydowano się na powszechnie stosowany i sprawdzony system kanalizacji grawitacyjnej. Łatwość obsługi i zarządzanie przez jednostkę gminy spowodują, że będą niskie koszty eksploatacyjne.

Budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i tłoczonej na obszarze w pełni zwodociągowanym pozwoliłaby na zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń dostających się bezpośrednio do gleby, wód powierzchniowych i głębinowych z nieszczelnych zbiorników na ścieki. Zrealizowanie wnioskowanego zakresu robót stanowi uzupełnienie istniejącej infrastruktury i pozwoli na dociążenie pracującej oczyszczalni ścieków.

            Planowaną datą rozpoczęcia budowy jest kwiecień 2004 r.; zakończenie planowanej budowy i oddanie do eksploatacji oczyszczalni ścieków planowane jest na lipiec 2004 r. Również na lipiec planowane jest zakończenie realizacji całej inwestycji. Natomiast planowany termin zakończenia całego przedsięwzięcia to grudzień 2008 r.

Gmina Brzeszcze wnioskowała o udzielenie pomocy w kwocie 1.130.789,63 zł.

Po pozytywnej ocenie wniosku zostanie podpisana umowa i ustalona wysokość pomocy finansowej z funduszu SAPARD. Dopiero wtedy można rozpocząć inwestycję. Po zakończeniu inwestycji trzeba złożyć w oddziale regionalnym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa faktury i wniosek o zwrot części kosztów. W ciągu trzech miesięcy pieniądze zostaną przesłane na konto inwestora.

Na ponad 2,9 mln zł opiewają wnioski do SAPARD-u przygotowane obecnie przez powiat oświęcimski. W przypadku ich zaakceptowania najpierw trzeba wyłożyć całą kwotę, a dopiero potem można liczyć na zwrot poniesionych kosztów, maksymalnie w połowie. Występując o wsparcie finansowe do SAPARD-u konieczne jest także spełnienie kilku innych warunków. Przede wszystkim mogą to być jedynie inwestycje na terenach wiejskich. Maksymalna kwota nie będzie przekraczała 600 tys. zł. Zarząd powiatu zadecydował, że do SAPARD-u zostaną skierowane trzy wnioski i będą one dotyczyły remontów dróg powiatowych przebiegających przez tereny wiejskie. Wszystkie zadania mają już gotową dokumentację projektową, kosztorysy inwestorskie i prawie wszystkie posiadają pozwolenia na budowę. Ich realizacja przebiegać będzie w latach 2004-2005. Listę zadań, które powiat chce wykonać przy pomocy środków z SAPARD-u otwiera remont drogi w gminie Zator na odcinku 3 kilometrów od Spytkowic przez Miejsce, Smolice, Palczowice do Zatora. Koszt inwestorski zadania oszacowano na 1 mln 345 tys. zł. Innym zadaniem wyznaczonym do współfinansowania ze środków unijnych będzie remont drogi relacji Grojec – Zaborze – Oświęcim. Jego koszt na odcinku 2 kilometrów oszacowano na 1 mln 078 tys. zł. Ostatnim z proponowanych zadań jest remont drogi na ul. Wyzwolenia w Skidziniu i Przecieszynie w gminie Brzeszcze. Jej kosztorys inwestorski wynosi 567 tys. zł. Na odcinku 600 m zaplanowano poszerzyć drogę i pobocza.

Zanim jednak dojdzie do realizacji tych zadań, powiat musi być przygotowany na wyłożenie własnych pieniędzy. Może to być problem, bowiem powiat spłaca zadłużenie z lat poprzednich. Według starosty takiej szansy na dofinansowanie nie można jednak zaprzepaścić, chociaż zdaje sobie sprawę, że nie wszystkie wnioski zostaną zaakceptowane. Liczy jednocześnie, że gdy do tego dojdzie, obok budżetu powiatu w kosztach partycypować będą także zainteresowane gminy. Zwraca także uwagę, że programy unijne są rozłożone w latach, a co za tym idzie, nakłady ze strony samorządów.

Pojęcie urzędu gminy

https://pracezadministracji.eu/pojecie-urzedu-gminy/

Organizacja prawna gminy

pierwszy podrozdział pracy magisterskiej

Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, która zgodnie z art. 164 ust. 3 Konstytucji[1] wykonuje zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Uczestniczy ona, w myśl art. 16 ust. 2 Konstytucji, w sprawowaniu władzy publicznej, a przysługującą jej w ramach ustaw istotną część zadań publicznych wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, a jej samodzielność podlega ochronie sądowej. Gmina jest wzorcem i punktem wyjścia dla wszystkich rozwiązań samorządowych, uważana początkowo za pierwotną wspólnotę o charakterze przedpaństwowym, opierającą swój byt na naturalnym prawie lokalnych zbiorowości ludzkich do decydowania o własnych sprawach[2].

 Art. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym[3] stanowi, że przez gminę należy rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Jest zatem gmina prawnie zorganizowanym związkiem osób określonym w ustawie jako wspólnota samorządowa, wyposażona w pełną autonomię publicznoprawną nie przeciwstawianą przecież jednak państwu, a włączoną w jego porządek prawny, w celu zaspokajania potrzeb zbiorowych owej wspólnoty (art.7 ust. 1). Autonomia ta opiera się na władztwie terytorialnym (art.1 ust. 2 w związku z art. 4 ust.1 i 2), władztwie kompetencyjnym (art. 2 ust. 1 w związku z art. 6 i 7), osobowości prawnej (art. 2 ust. 2) i to zarówno w sferze prawa cywilnego, jak i publicznego, czego szczególnym przejawem jest władztwo ustrojowe, w rozumieniu prawa stanowienia o ustroju gminy w jej statucie (art.3 ust. 1 w związku z art. 5 i 35-38). W dalszej kolejności wskazać należy na władztwo organizacyjne, personalne, majątkowe i finansowe. Owe atrybuty suwerenności autonomicznej gminy jako jednostki samorządu terytorialnego w sposób diametralny odróżniły gminę po dniu 27 maja 1990 r. od dotychczasowej jednostki terytorialnego podziału kraju, w której umiejscowione były organy scentralizowanego systemu rad narodowych i ich organów wykonawczo-zarządzających, przede wszystkim dlatego, iż poprzednia pozycja ustrojowa gminy wykluczała jej autonomię w jakimkolwiek przejawie[4].

   Jan Szreniawski określa samorząd jako formę organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, dzięki której może ona decydować w granicach prawa o istotnych dla niej sprawach, działając bezpośrednio lub za pośrednictwem demokratycznie wybranego i funkcjonującego przedstawicielstwa, oraz podkreśla, że podmiotem samorządu jest określona społeczność wyodrębniona na podstawie wspólnych interesów [5]. Samorząd terytorialny jest jednym z rodzajów samorządu i tworzy wspólnotę członków stając się samorządem podstawowym, obowiązkowym i powszechnym. Jego kompetencje obejmują tworzenie norm obowiązujących na określonym terenie obok norm tworzonych przez organy państwa. Granice jego poczynań wyznacza celowość podejmowania decyzji na określonym szczeblu. Powstaje on na każdym stopniu zasadniczego podziału terytorialnego państwa, a jego członkiem jest się z mocy prawa, niezależnie od aktywności czy bierności w jego działalności[6]. Osoba fizyczna nie może zatem odmówić przynależności do wspólnoty samorządowej, a organy samorządu nie mogą jej z niego wykluczyć. Do elementów konstrukcyjnych pojęcia samorządu terytorialnego zalicza się powszechnie[7]:

• istnienie ustawowo wyodrębnionej społeczności lokalnej, czyli wspólnoty, do której przynależność powstaje z mocy prawa,
• określenie zadań publicznych i kompetencji (także władczych), które społeczność ta wykonuje we własnym imieniu i interesie,
• wykonywanie zadań publicznych odbywa się na zasadach względnej samodzielności pod nadzorem państwa,
• samodzielność ta podlega ochronie sądowej,
• społeczność lokalna (wspólnota) jest wyposażona w osobowość prawną,
• społeczność lokalna (wspólnota) ma prawo kształtowania w granicach ustaw swojej organizacji wewnętrznej, wyłaniania w drodze wyborów organów przedstawicielskich oraz stanowienia prawa miejscowego.

Różne międzynarodowe deklaracje i akty prawne na czele z Europejską Kartą Samorządu Terytorialnego (EKST) wyznaczają samorządowi rolę fundamentu ustrojowego i traktują prawo do samorządu terytorialnego jako swego rodzaju obywatelskie prawo kardynalne[8]. Art.4 pkt.2 Karty mówi, że społeczności lokalne mają – w zakresie określonym prawem – pełną swobodę działania w każdej sprawie, która nie jest wyłączona z ich kompetencji lub nie wchodzi w zakres kompetencji innych organów władzy. We Wstępie do Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego[9], czytamy między innymi, że:

• społeczności lokalne stanowią jedną z zasadniczych podstaw ustroju demokratycznego,
• prawo obywateli do uczestniczenia w zarządzaniu sprawami publicznymi wchodzi do zakresu demokratycznych zasad wspólnych dla wszystkich państw członkowskich Rady Europy (właśnie na szczeblu lokalnym prawo to może być realizowane w sposób najbardziej bezpośredni),
• istnienie społeczności lokalnych wyposażonych w rzeczywiste uprawnienia stwarza warunki do skutecznego zarządzania i zarazem w bezpośredniej bliskości obywatela,
• obrona i ugruntowanie samorządu terytorialnego w poszczególnych krajach Europy przyczynią się w poważnym stopniu do budowy Europy opartej na zasadach demokracji i decentralizacji władzy,

• budowa takiej Europy jest możliwa przy istnieniu społeczności lokalnych, wyposażonych w organy decyzyjne ukonstytuowane w sposób demokratyczny i korzystające z szerokiej autonomii, jeśli chodzi o kompetencje, formy wykonywania uprawnień oraz środki  niezbędne do realizacji zadań.

Kolejne artykuły Karty rozwijają powyższe założenia i czynią z nich podstawową myśl przewodnią Karty. Gmina ma być oparta na prawach podmiotowych jednostek zamieszkujących na jej terenie. Ma ona wcielać w życie w szczególności prawo jednostek do zrzeszania się i udziału w wykonywaniu władzy lokalnej[10]. Karta zawiera ogólne zasady dotyczące samorządu lokalnego, wspólne dla demokratycznych państw Europy, a to ze względu na różne tradycje i rozwiązania narodowe oznacza konieczność czasem bardzo ogólnej redakcji jej postanowień, zwłaszcza dotyczących materii organizacyjnej[11].

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego to akt prawa międzynarodowego powszechnie obowiązującego, co organom stanowiącym samorządu terytorialnego daje możliwość występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o ewentualne stwierdzenie niezgodności z Konstytucją lub EKST określonych ustaw[12]. Każde państwo może stać się jej stroną, ale możliwość ta jest uzależniona od spełnienia warunku jakim jest członkostwo w Radzie Europy. Państwo – strona Karty ma możliwość wyłączenia jej stosowania w stosunku do określonych wspólnot lokalnych, regionalnych lub na określonym terytorium. Wynika to z art. 13 i art. 16 Karty[13].

Kontynuując analizę organizacji prawnej gminy należy zwrócić uwagę na zakres jej działania, do którego należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Gmina wykonuje zadania własne i zadania zlecone. Jednocześnie zadania własne dzielą się na zadania o charakterze obowiązkowym i pozostałe. Obowiązkowe zadania własne to takie, które gmina musi wykonać i tylko w pewnym zakresie ma swobodę co do formy załatwienia (np. obowiązkowym zadaniem własnym gminy jest realizacja uprawnienia dziecka w wieku 6 lat do rocznego przygotowania przedszkolnego – rok zerowy). Natomiast co do pozostałych zadań gmina sama decyduje, czy je wykona (np. organizacja sieci przedszkoli publicznych na terenie gminy). Zgodnie z art.7 ustawy o samorządzie gminnym do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. W szczególności zadania te obejmują sprawy dotyczące:

1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energie elektryczną i cieplną  oraz gaz,

4) lokalnego transportu zbiorowego,

5) ochrony zdrowia,

6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,

7) gminnego budownictwa mieszkaniowego,

8) edukacji publicznej,

9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki na zabytkami,

10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

11) targowisk i hal targowych,

12) zieleni gminnej i zadrzewień,

13) cmentarzy gminnych,

14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,

15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej

      i prawnej,

17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej,

18) promocji gminy,

19) współpracy z organizacjami pozarządowymi,

20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Przedstawione wyliczenie nie ma charakteru zamkniętego. Można je podzielić na pewne kategorie, a mianowicie zadania z zakresu[14]:

- infrastruktury technicznej gminy,

- infrastruktury społecznej,

- porządku i bezpieczeństwa publicznego,

- ładu przestrzennego i ekologicznego.

Inny sposób podziału zadań gminy przedstawia tabela nr 1:

Tabela nr 1

Kategoria	Cele	Działania
Jakość warunków życia	Zapewnienie podstawowych świadczeń i bezpieczeństwa sanitarnego	Produkcja i dystrybucja wody, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zbiórka i utylizacja śmieci, budowa i utrzymanie komunalnych sieci ciepłowniczych, utrzymanie komunikacji publicznej
Opieka socjalna	Zapewnienie dóbr i usług socjalnych	Zapewnienie mieszkań komunalnych grupom obywateli o niskich dochodach, organizacja kształcenia podstawowego i specjalnego, wsparcie działalności kulturalnej, inne działania socjalne
Porządek publiczny	Egzekwowanie lokalnych przepisów i zarządzeń	Zapewnienie bezpieczeństwa publicznego przez utrzymanie straży komunalnej, ustalanie przepisów regulujących kwestie porządku publicznego i działalność targowisk, nadzór budownictwa, planowania przestrzennego i ruchu ulicznego

 Źródło: Poradnik zarządzania usługami komunalnymi, Warszawa 1996, s.38.

            Gmina wykonuje również zadania zlecone z zakresu administracji rządowej określone w art.8 ustawy o samorządzie gminnym. Zadania te pochodzą od innego podmiotu administracji, jakim jest państwo. Środki na realizację tych zadań zapewnia administracja rządowa. Gmina może ponadto wykonywać zadania zlecone dobrowolnie, na podstawie porozumienia z właściwym organem administracji rządowej. W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki i porozumienia międzygminne oraz stowarzyszenia do obrony wspólnych interesów gmin.

            Między zadaniami własnymi gminy a zadaniami zleconymi istnieją zasadnicze różnice:[15]

• za wykonanie zadań własnych odpowiedzialność ponosi gmina, za zadania zlecone – administracja rządowa,
• wykonywanie zadań własnych finansowane jest ze środków gminy, zadań zleconych – ze środków finansowych administracji rządowej,
• co do zadań własnych obowiązuje klauzula domniemania właściwości, a do zdań zleconych upoważnienie zawarte w ustawie lub porozumieniu.

Trybunał Konstytucyjny wyraził opinię, iż „wszystkie zadania samorządu terytorialnego mają charakter zadań publicznych w tym znaczeniu, że służą zaspokojeniu potrzeb zbiorowych społeczności czy to lokalnych, w wypadku zadań własnych, czy zorganizowanego w państwo całego społeczeństwa, jak w wypadku zadań zleconych”[16].

Zakres działania gmin kształtowany jest w zróżnicowany sposób, bez ich udziału (zadania przypisywane gminom ustawowo to przeważająca część zadań) i w warunkach, w których ich zgoda stanowi konieczny warunek przyjęcia określonych zadań i kompetencji. Rozwiązania konstytucyjne, na co zwrócono uwagę w doktrynie, przewidują przenoszenie zadań publicznych wyłącznie na rzecz jednostek samorządu terytorialnego, nie można ich samorządowi odejmować ani cofać[17].

Natomiast w celu zapewnienia społeczności gminnej właściwego poziomu świadczeń i usług samorząd lokalny spełnia funkcję polityczną, administracyjną i zarządczą[18]. Funkcja polityczna to dyrektywy polityki komunalnej. Funkcja administracyjna to egzekwowanie przepisów prawa i decyzji samorządowych. Z kolei funkcja zarządcza to zapewnienie rozwoju gospodarczego oraz organizowanie i świadczenie usług.

---

[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483.

[2] J.Boć, M.Miemiec, Samorząd terytorialny, (w:) Prawo administracyjne, red. Jan Boć, Kolonia Limited 2001,s. 185.

[3] Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz.1591 z późn. zm.

[4] J.Korczak, Ewolucja gminy jako podstawowej jednostki samorządu terytorialnego, (w:) Studia nad samorządem terytorialnym, pod redakcją A.Błasia, Kolonia Limited 2002, s. 87-88.

[5] J.Szreniawski, Wstęp do nauki administracji, Lublin 2000, s. 71.

[6] E.Ura, Ed.Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2001, s. 142.

[7] E.Olejniczak-Szałowska, Samorząd terytorialny, (w:) Prawo administracyjne, Z.Duniewska, B.Jaworska-Dębska, R.Michalska-Badziak, E.Olejniczak –Szałowska, M.Stahl, Warszawa 2004, s. 297.

[8] E.Ura, Ed.Ura, op.cit., s. 73

[9] Karta Samorządu Terytorialnego sporządzona w Strasburgu 15 października 1985 r. weszła w życie w stosunku do Polski 1 marca 1994 r., Dz.U. z 1994, Nr 124, poz. 607. Należy zaznaczyć , że w trakcie procesu ratyfikacji nieprawidłowo przetłumaczono tytuł Karty, który powinien brzmieć Europejska Karta Samorządu Lokalnego. Karta nie obejmuje bowiem samorządu regionalnego, dla którego w ramach Rady Europy wypracowano osobną kartę – Europejską Kartę Samorządu Regionalnego, H.Izdebski, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2004, s.69.

[10] J.Filipek, Ewolucja koncepcji prawnej gminy w Europie Środkowej, (w:) Gospodarka, Administracja, Samorząd,  pod redakcją Henryka Olszewskiego i Bożeny Popowskiej, Poznań 1997, s. 155.

[11] H.Izdebski, Samorząd terytorialny…, s. 69.

[12] A.Korzeniowska, R.Krawczyk, Pojęcie i istota samorządu terytorialnego, (w:) ABC samorządu

     terytorialnego, pod redakcją A.Korzeniowskiej, Bydgoszcz – Łódź 2004, s. 27.

[13] T.Szewc, Dostosowanie prawa polskiego do zasad Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego, niepublikowana praca doktorska Katowice 2004, s. 18.

[14] J.Boć, M.Miemiec, op.cit., s. 190.

[15] E.Ura, Ed.Ura, op.cit. ,s. 151.

[16] Uchwała TK z dnia 27 września 1994 r., sygn. W. 10/93, OTK 1994, cz. II, s. 194.

[17] M.Stahl, Zadania samorządu terytorialnego po reformach, (w:) Administracja publiczna u progu XXI wieku, komitet redakcyjny Z.Niewiadomski, J.Buczkowski, J.Łukasiewicz, J.Posłuszny, J.Stelmasiak, Przemyśl 2000, s. 513-514.

[18] Firma doradcza Booz-Allen & Hamilton na zlecenie Funduszu Współpracy, Poradnik Zarządzania Usługami Komunalnymi, Warszawa 1996, s. 39.

Charakterystyka Gminy Brzeszcze

podrozdział pracy magisterskiej

Miasto i Gmina Brzeszcze jest jedną z kilku jednostek samorządu terytorialnego, wchodzących w skład powiatu oświęcimskiego w województwie małopolskim. Oprócz miasta Brzeszcze, gminę stanowi pięć sołectw: Jawiszowice, Przecieszyn, Skidzin, Wilczkowice i Zasole. Gmina ta położona jest między rzekami Wisłą a Sołą, na terenie Kotliny Oświęcimskiej.

Etymologia nazwy miasta wywodzi się od wiązu górskiego, zwanego brzostem, rosnącego niegdyś nad brzegiem Wisły. Powierzchnia gminy wynosi 46,1 km², a zamieszkuje ją około 22,2 tys. mieszkańców.

Zarys historii Brzeszcz[1]

            Brzeszcze i okoliczne wsie założono w okresie Średniowiecza na prawie niemieckim. Najstarszą wsią na terenie obecnego miasta i gminy są Jawiszowice, wzmiankowane w spisach świętopietrza w 1326 r. Pozostałe wsie poświadczone zostały dopiero w XV w. Brzeszcze pojawiły się po raz pierwszy w dokumentach w 1443 r. jako własność książęca, z kolei Przecieszyn w 1445 r., Skidziń w 1454 r., a Wilczkowice w 1457 r. Trzy ostatnie wsie w XV w., jak i później, były w rękach szlacheckich. Wszystkie zaś – od chwili pojawienia się w źródłach – dzieliły losy Księstwa Oświęcimskiego, które powstało w latach 1315-1317, w wyniku podziałów dynastycznych w opolskiej, a od 1281 r. cieszyńskiej, linii Piastów śląskich.

Już od roku 1457, kiedy to Księstwo stało się własnością króla polskiego, także i Brzeszcze przeszły na jego własność, stając się królewszczyzną. Była ona wydzierżawiana licznym przedstawicielom najznamienitszych rodów rycerskich, a także co bardziej wpływowym osobom na dworze króla.

Od samego początku ludność Brzeszcz i wsi położonych w sąsiedztwie żyła przede wszystkim z rolnictwa. Dopiero założenie stawów, o których wiadomości pochodzą z roku 1473 r., zmieniło charakter zajęć mieszkańców Brzeszcz aż do końca XIX w. Rozbudowę gospodarki stawowej na przełomie XV i XVI w. zawdzięczać należy przede wszystkim zainteresowaniom dworu królewskiego, pragnącego pomnożenia dochodów, jak również osobistemu zaangażowaniu miejscowych dzierżawców, którzy chcieli zwiększenia wpływów z wsi przez nich dzierżawionych.

Poza hodowlą ryb i rolnictwem, ludność Brzeszcz od XVI w. żyła także z hodowli bydła i owiec.

            W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. terytorium byłego Księstwa Oświęcimskiego, a wraz z nim również Brzeszcze, przeszło pod panowanie austriackie. Dobra królewskie zajął rząd austriacki, który w 1778 r. sprzedał Brzeszcze Fryderykowi Duninowi herbu Łabędź i jego żonie Zofii z Małachowskich, która odziedziczyła je po śmierci męża. W 1794 r. po śmierci Zofii Duninowej przejął Brzeszcze Włoch, Kamil Dominik Gherii – nadworny lekarz ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po śmierci Gheriego w  1814 r. wieś przeszła na własność jego wychowanicy, Wiktorii Klose – córki Fryderyka Klose, ówczesnego właściciela Przecieszyna, Skidzinia i Wilczkowic.

W 1822 r. Wiktoria Mieroszewska wymieniła Brzeszcze, Skidzin, Przecieszyn i Wilczkowice za klucz chrzanowski z arcyksięciem Karolem Ludwikiem Habsburgiem. W posiadaniu dynastii Habsburgów pozostawały wymienione miejscowości do roku 1924, kiedy to Karol Stefan Habsburg podarował swój majątek Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, która dysponowała Brzeszczami do grudnia 1945 r. Wówczas to jej majątek upaństwowiono, grunty orne uległy parcelacji między bezrolnych i małorolnych chłopów, a stawy przejęło nowo utworzone Państwowe Gospodarstwo Rybackie.

            W okresie zaborów założono w Brzeszczach w 1857 r. jednoklasową szkołę; w latach 1874-1876 wybudowany obecny kościół parafialny pod wezwaniem św. Urbana, a w 1904 r. erygowano samodzielną parafię, kończąc tym samym sięgającą połowy XV w. przynależność Brzeszcz do parafii oświęcimskiej. W drugiej połowie XIX w. miejscowość uzyskała połączenia komunikacyjne z okolicą: w 1856 r. kolejowe z Czechowicami-Dziedzicami i Oświęcimiem, a w latach 1875-1879 drogowe z Pszczyną. Jednak dopiero odkrycie złóż węgla kamiennego na terenie Brzeszcz w końcu XIX w. zmieniło w następnym okresie dotychczasowy charakter miejscowości. W roku 1903 przystąpiono do budowy kopalni. W związku z nią powstały do 1918 r. dwa robotnicze osiedla, istniejące zresztą do dziś: Stara i Nowa Kolonia, a w okresie międzywojennym zbudowano następne, przeznaczone dla urzędników górniczych: tzw. Kolonię Urzędniczą.

Odzyskanie niepodległości w  1918 r. i okres międzywojenny spowodowały dalszy rozwój kopalni i osady. Zbudowano nowe szyby kopalniane w Jawiszowicach i połączono je bocznicą kolejową z macierzystą kopalnią. Kopalnia „Brzeszcze” była do 1939 r. jedyną państwową kopalnią w okresie istnienia II Rzeczpospolitej.

Na terenie miejscowości istniało wówczas kilkanaście organizacji społecznych i politycznych, towarzystw, klubów i bibliotek.

            Wrzesień 1939 r. rozpoczął trwający blisko sześć lat ponury okres okupacji. Miejscowość od początku października 1939 r. znajdowała się w granicach III Rzeszy. Ludność Brzeszcz i   okolic niosła ofiarna pomoc więźniom obozów koncentracyjnych. Za zasługi położone w walce z hitlerowskim okupantem, za ofiarność i męstwo w niesieniu pomocy więźniom, miasto Brzeszcze w 1967 r. zostało udekorowane Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy. Wyzwolenie Brzeszcz przez wojska radzieckie 27 stycznia 1945 r. zakończyło okres okupacji.

Po roku 1945 nastąpił dynamiczny rozwój miejscowości, szczególnie w latach 60 i 70-tych. Zbudowano nowe osiedla, szkoły, przedszkola. Wzrosła liczba mieszkańców, rozbudowie uległa kopalnia.

7 lipca 1962 r. Brzeszcze otrzymały prawa miejskie. Dopiero jednak w 1980 r. miasto otrzymało herb uchwałą Rady Narodowej Miasta i Gminy Brzeszcze, a dwa lata później ustalony został obecny kształt administracyjny miasta i gminy.

Od 1 stycznia 1999 r. miasto i gmina Brzeszcze wchodzi w skład powiatu oświęcimskiego w województwie małopolskim.

Położenie geograficzne

Gmina Brzeszcze leży w południowej Polsce, w widłach rzek Wisły i Soły, na terenie północnego Podkarpacia w makroregionie Kotlina Oświęcimska i w mezoregionie – Dolina Wisły. Kotlina ta stanowi komunikacyjne przejście pomiędzy wzniesieniami Pogórza Karpackiego i południową krawędzią Wyżyny Śląskiej.

Brzeszcze są najbardziej wysuniętą na zachód gminą powiatu oświęcimskiego i województwa małopolskiego. Graniczą z gminami Oświęcim i Kęty, należącymi do województwa małopolskiego oraz z gminą Wilamowice i Miedźna, wchodzącymi w skład województwa śląskiego.

Gospodarka

W Gminie Brzeszcze zarejestrowanych jest ponad 1100 podmiotów gospodarczych. Przeważają podmioty gospodarcze prowadzące działalność w sferze: produkcyjnej, wydobywczej, handlowej, budowlanej, usługowej i rolniczej. Największym zakładem jest Kopalnia Węgla Kamiennego „Brzeszcze”. Zarejestrowano 3 zakłady mięsne. Działalność wytwórczą prowadzą 4 piekarnie. Bazę gastronomiczną tworzą bary, restauracje, kawiarnie i 2 stołówki przyzakładowe, z których mogą korzystać mieszkańcy gminy oraz mieszkańcy z okolicznych miejscowości. Na terenie gminy działają 2 stacje kontroli pojazdów, 4 stacje paliw i 2 myjnie samochodowe.

Kultura

Gmina Brzeszcze leży na pograniczu dwóch regionów kulturowych – Śląska i Małopolski. Wzajemne przenikanie dwóch pierwiastków kulturowych z tych regionów miało wpływ na wykształcenie rodzimego folkloru i kultury, w której odnaleźć można elementy śląskie i krakowskie. W przeszłości miało to odzwierciedlenie w architekturze, strojach, zwyczajach i obrzędach oraz gwarze brzeszczańskiej. Współczesne Brzeszcze to gmina rozwijająca się, budująca swą tożsamość na podwalinach tradycji oraz elementach napływowych. Na terenie gminy Brzeszcze organizowaniem i prowadzeniem działalności kulturalnej zajmuje się Ośrodek Kultury, w skład którego wchodzą: Dom Kultury. Kino „Wisła”, biblioteka, domy ludowe, kluby i świetlice. Ośrodek Kultury poza podstawową działalnością zajmuje się organizacją imprez masowych, imprez kulturalnych na zlecenie oraz działalnością usługową w zakresie reklamy, turystyki i rekreacji. Ośrodek jest także wydawcą gazety lokalnej „Odgłosy Brzeszcz” i „Informatora Kulturalnego”.

Zabytki na terenie Miasta i Gminy Brzeszcze:

•  drewniany kościół z 1692 r. p. w. św. Marcina,
• drewniane stodoły konstrukcji sumikowo-łątkowej,
• drewniane domy z przełomu XIX i XX w. konstrukcji zrębowej i przysłupowej,
• murowany kościół z lat 1874-1876 w stylu neobarokowym p. w. św. Urbana[2].

---

[1] brzeszcze.pl

[2] Powiat Oświęcimski Informator 2003-2004, Wydawnictwo „Krajobrazy”, Kraków 2003, str. 63-65